Urteak igaro ahala, iragan Jardunaldietako testuak eta irudiak berreskuratzen ari gara. Zenbaki berri honekin, beste urrats bat emango dugu eguneraketan. Pixka bat kostatu da, baina asmoz, ekinez eta eginez emaitzak iritsi dira.

Errepikakorra izan arren, aurreko zenbakian azaldu nuen bezala, ale honetan aurkeztu diren eta jardunaldiekin bat datozen lanen ezaugarri nagusiak adierazten ditut, hau da, materialen tipologia¹:

1. Artikulua. Word dokumentuan jasotakoa, Jardunaldietan aurkeztutakoarekin lotura zuzena duena.
2. Irudiak eta audioa edo Argazkiak eta audioa. Zuzendaritzak prestatutako artikuluak, bere garaian proiektatutako power point, pdf edo argazki artxiboetan oinarrituta sortuak. Dokumentu horien diapositibetatik, edo argazkietatik, aurkezpenaren ordenaren arabera sartutako irudiak lortu dira. “Audiorako lotura” batekin batera doaz, nahi duen pertsonak aipatutako irudiekin (haiek aurreratuz) solasaldia jarraitzeko aukera izan dezan. Badakigu aparteko lana dela, baina, bestela, ez genukeen ekoitzitakoa jendearen eskura jartzeko aukerarik izango.
3. Audiorako esteka. Ikus-materialik edo testu-materialik ez duten hitzaldien audioak. Egoki jo da argitaratzea.

Dakizuenez, Soinuberri HMB zabalik dago bere lana argitaratu nahi duten guztientzat. Ez dago hedapen-mugarik. Zenbaki honen amaieran erantsi diren Edizio Arauak baino ez dira bete behar. Beraz, lerro hauetatik azterlanen bat egina duten edo argitaratu nahi duten pertsona guztiak lana bidaltzera animatu nahi dira.

Azkenik, ale hau Juan Ignacio de Iztuetaren (1767-1845) Gipuzkoako dantza gogoangarrien condaira edo historia beren soñu zar, eta itz neurtu edo versoaquin... argitaratzearen 200. urteurrenarekin bat datorrela azpimarratu behar da. Erreferente historikoa, eta bera egile duten gipuzkoar dantzari buruzko bi liburuetako lehena. Argitalpen horiei buruzko aipamen guztiak biltzen dituen bibliografia emateko nolabaiteko beharra egon litekeen arren, eguneratze bat alde batera utzita, gure ustez egokiena interesdun orok Iztueta Fundazioak interneten lanari buruz duen webgunera jotzea da: https://www.iztueta.com/index.php?option=com_content&view=category&layout=blog&id=226&Itemid=51.

1. HERRI MUSIKAREN 16. JARDUNALDIAK (2017)

Zalantzarik gabe, “Kultur Ondarearen Kudeaketa eta Hedapena” izeneko Jardunaldi hauek izan dira, orain arte, hizlari gehien bildu dituztenak. Era berean, bi gune baino gehiagotara zabaldu ziren lehenengoak izan ziren, Euskal Herriko Unibertsitatearekin (UPV-EHU) eta Egokituz-ekin elkarlanean antolatuz. Martxoaren 29an hasi ziren, horrela azaroan egiteko aurreko formula aldatuz, Gerrit van der Veer-ek (Vrije Unibertsitatea, Amsterdam, Nederland) emandako ikastaro batekin. Hiru egunez, aditu nederlandarrak ikastaro bat eskaini zion ikasle talde bati Donostiako Informatika Fakultatean. Azken egunean, aurreko bi egunetan ikasitakoan oinarritutako proiektuak aurkezteko aukera izan zuten.

Berez, Jardunaldiak apirilaren 1ean izan ziren, Oiartzungo Manuel Lekuona Udal Liburutegian. Goizean, ohiko aurkezpenen ondoren, hitzaldiei ekin zitzaien. Hauek izan ziren hizlariak: Rosa Ramírez eta Asun Lander, Odei, S. A. enpresakoak (irudiak eta audioa); Maddalen López de la Calle, Elhuyar Fundaziokoa (irudiak eta audioa); Miguel García eta Jorge Galván, Wikimedia Españakoak (lehenengoak sinatutako artikulua). Arratsaldean, Ibargain Elkartean bazkaldu ondoren, hizlari hauen hitzaldiekin jarraitu genuen: Manel Barcons, Bartzelonako Museu de la Músicakoa (irudiak eta audioa); M.ª Concepción Losada, Arquivo do Patrimonio Oral da Identidadekoa (irudiak eta audioa); Sergio de la Ossa, aurrekoaren museo berekoa, kasu honetan musikaren atalean sakonduz (artikulua); eta Alfonso Fernández, Gijongo Museu de la Gaitakoa (irudiak eta audioa). Bukatzeko, Ansa Zugarramurdi familiak Artan Txuriketa izeneko kontzertua eskaini zuen.

Hilaren 2an, Jardunaldiei amaiera emateko, UPV-EHUko Zuzenbide Fakultateko Isabel Hernandok, Revista sobre Patrimonio Cultural aldizkariko zuzendaria ere bazen, parte hartu zuen (irudiak eta audioa); baita G. v. d. Veer-ek ere (audiorako esteka, itzulpenekin).

2. HERRI MUSIKAREN 17. JARDUNALDIAK (2018)

“Emakumeak herri musikan eta herri kulturan” izenburupean egin ziren 2018ko Jardunaldiak.

Martxoaren 16an Gari Garaialderen “Emakumeak maskapean” argazki erakusketa zabaldu zen Oiartzungo udaletxeko areto nagusian. Erakusketa 25era arte egon zen zabalik; egun horretan, egileak bertan jarrita zeuden irudien bisita komentatua egin zuen.

Hilaren 24an, hitzaldien txanda izan zen. Goizean, hauek izan ziren hizlariak: Aingeru Berguices, Historian doktorea (materiala ez dago eskuragarri); EHUko Gurutze Lasa, trikitixan generoa nola azaltzen den aztertzen duen tesiaren aurrerapena aurkeztu zuen²; Oier Araolaza, Artean doktoratua (argazkiak eta audioa); eta Katerine Etxeberri (materiala ez dago eskuragarri). Ibargaingo bazkari gozoaren ondoren, arratsaldean, hitzaldi ilustratu eta praktikoa eskaini zuten Carmen María Campok eta María Jesús Caramések (artikulua), mahai-inguruari bidea emanez. Bertan eguneko hizlari askok parte hartu zuten eta Itziar Navarrok moderatzaile lanak egin zituen. Hurrengo egunean, dantza plazan izan zen Done Ezteben (Elizalde) Alkarkide txarangarekin eta bazkaria Ibargainen.

3. HERRI MUSIKAREN 18. JARDUNALDIAK (2019)

Erraldoi eta buruhandien konpartsek azken hamarkadetan hartu duten pisu ukaezinak bide eman zigun pertsonaia barregarri bezain bitxi, baina sinbolismoz, identitatez eta haurrentzako pasioz beterik dauden horien inguruko Jardunaldiak antolatzeko. Jardunaldiek ondo bereizitako bi zati izan zituzten. Alde batetik, erraldoi eta buruhandien elkarretaratzea izan zen Elizalden, martxoaren 9an, eta hainbat konpartsa bertaratu ziren.

Bestetik, hurrengo larunbateko jardunaldiak, hilak 16. Bertan, ohiko aurkezpenen ondoren goizean parte hartu zutenak izan ziren: María Elisa Sánchez Sanz, Zaragozako Unibertsitatekoa (artikulua); Roldán Jimeno, Nafarroako Unibertsitate Publikokoa (artikulua); Emilio Xabier Dueñas, “Euskal Herriko dantza tradizionalen katalogoa” azterlanaren zuzendaria (artikulua); Maite Irizar, Oñatiko Oñatz konpartsako ordezkaria (artikulua); eta Joseba Altube, Euskal Dantzarien Biltzarreko presidentea (irudiak eta audioa). Arratsaldean hitz egin zuen Bienve Moyak, Bartzelonako Ikasketa Dramatikoetakoa (artikulua). Eguna amaitzeko, mahai-inguru bat egin zen, hizlari guztiak bertan zirela.

Jardunaldien gaiaren osagarri eta haiei begira Soinuenearentzat espresuki egindako Julio I. Gonzalez Montañesek (artikulua) sinatutako lana gehitu dugu.

4. IKERLANAK

Zenbaki honetan, erredakziora iritsi diren eta, zalantzarik gabe, argitalpena eta horren esanahia indartzen duten zazpi artikulu sartu dira.

Alde batetik, artikulu luze bat, argitalpenarentzat eta azterketa-ingururako ezezaguna ez den egile batena. Mikel Aranburu ikertzaile eta txistulari ezagunaz ari gara. “Olentzero, síntesis y sugerencia” izenburuarekin Eguberriak edota Neguko Solstizioa alaitzen dizkigun pertsonaia, aldi berean ipuinetako, kontakizunetako eta, nola ez, txikienentzako ilusio maitagarriko protagonista, aurkezten zaigu. Mikelek, berari buruz idatzitakoa bildu eta egokitu nahian, orain arte argitaratutako informazio posible guztia bildu du, eta gure inguruko beste figura batekin, benetan bitxi eta karikaturizatua, duen lotura gauzatzea lortu du: Zanpantzar.

Bigarren lana beste txistulari batek sinatutakoa da, kasu honetan arloko profesionalak, Jose Ignazio Ansorenak, 2024ko efemeridearekin bat datorrena, hau da, Iztuetaren Guipuzcoaco dantza gogoangarrien condaira edo historia lanaren 200. urteurrena. Oraingo honetan Jose Ignaziok, gaian adituak, ez doinuen interpretazioaren bidez bakarrik, Iztuetaren lanari erreferentzia zuzena egiten dioten artikulu ugariren bidez baizik, bere aurreko tesietako batzuen bilduma lan labur bat eskaintzen digu, “Iztuetaren obra aztertu ondorengo ohar batzuk. Fidagarritasuna”.

Albokaria izan eta albokari buruzko hainbat lanen egilea den Manu Gojenolak, lan honetan Leon Bilbaoren figura du ardatz, baita bere garaian harekin bat egin zuten beste musikari batzuk ere, bere aitak jardun baitzuen transmisore gisa. Arratiako albokari eta pandero-jolea, Leonek beste soinulari batzuen ondoan aritu zen, batzuetan haiek laguntzen eta beste batzuetan haiek lagundua; bere garaiko azken urteetan, Maurizia eta Fasiorekin. Instrumentu horren egilea izateaz gain, erromeriak, kontzertuak eta gaualdiak alaitu zituen euskal geografiako hainbat herritan, eta erreferente izan zen herrialdeko musika diskografian.

Laugarren lana jende gehienarentzat ezezagun samarra den figura bati buruzkoa da, ez urria delako soilik: txistularien alargun erostariak. Agustin Mendizabalek “Txistularien alargun erostariak, Erdi Aroko emakume eresigileen oihartzun” lanean alargun geratu ziren emakumeen inprobisazio musikalen hainbat adibide aurkezten dizkigu.

Jarraian aurkezten den lanean Juan Mari Beltranek hainbat izenpean (musugitarra, jew's harp, guimbarde, tronpa, etab.) mundu osoan ezaguna den instrumentu bati buruzko lan zabala aurkezten digu. Euskal Herriari dagokionez, izen hauek ditu, besteak beste: tronpa, musugitarra, mosugitarra, mosumusika... Historia, egitura, erabilera, materialak, soinua edo aldaera melodikoak biltzen dira idiofono herrikoi honen sustraietan murgiltzen gaituen ikerketa guztiz berri batean.

Ez da Soinuberri HMBren asmoa daten araberako datuen zerrendak soilik eskaintzen dituzten lanak argitaratzea, baina, oraingoan, zuzendaritzari egokia iruditu zaio salbuespen bat egitea, bai egilearengatik, bai emandako informazioarengatik. Hori esanda, Patziku Perurena egile polifazetiko eta ezagunaren ahalegin handiaren emaitza sartu dugu ale honetan; bete-betean sartu gaitu artxiboko dokumentazioan, funtsean, udalekoan. Bere bizitzan zehar bildutako dokumentazio hau egilearentzat oso ezagunak diren eta ibilbide historiko ezberdinak dituzten bi herritan ardaztu da: Leitzan (XVI. mendetik) eta Aranon (XVIII. mendetik). Bi testuak, kronologikoki aurkeztuak, danbolintero edo danbolinaren eta tokiko dantzen (ordainketak, txistulariak, etxeak...) inguruan antolatuta daude.

Arreta Aranon jartzen duen testuaren osagarri, Patzikuk berak Xabier Narbarte bertako txistulariari egindako elkarrizketa bat erantsi du. Era berean, Leitzari buruzkoan, egileak 1972tik 2014ra arteko bizipenak gehitu ditu, une horretan, gaixotasunagatik, txistuarekin doinuak jotzeari utzi behar izan baitzion. Hala ere, bere lana jasota gera dadin, bere uztako hainbat doinu sartu ditu.

Azkenik, eta ale honi amaiera emateko, J. I. Iztuetak gipuzkoar dantzari buruz egindako argitalpenaren 200 urteekin lotura zuzena duen beste lan bat. Mikel Sarriegi idazleak Gipuzkoako dantza-maisuen puntuak eta aldairak. Oinordetza ezkutua liburua argitaratu du 2023aren amaieran. Lan faraoniko honetan, XV-XX. mendeetako Europako dantza-maisuen berriak eta Gipuzkoan duela urte batzuetara arte egin diren irudiak eta haien aldaerak jorratu dira. Artikuluak, halaber, terminoen baliokidetasuna eta dagozkien mugimendu koreografikoak ditu ardatz, Gipuzkoako dantzek beraiengan duten atal koreologikoa alde batera utzi gabe. Mendeetan zehar gertatu den kontserbazioa eta transmisioa.

¹ Argitaratu ez diren lanak izendatzeko espresio hau erabili da: materiala ez dago eskuragarri. 

^² Txostenaren testurik ez dugunez, egokitzat jo dugu, beste parte-hartzaile batzuek ez bezala, jardunaldietan proiektatutako Power Pointaren irudiak (diapositibak) eta audioa ez sartzea: lehena gaztelaniaz, bigarrena euskaraz. Irakurle-entzulearentzat bi material hizkuntza desberdinetan jarraitzea zein zaila izan litekeen eta hizlariak bere behin betiko lana argitaratu duela ikusita, erabaki hori hartu dugu. Interesa duen orok eskura du egilearen tesia, Euskal kulturaren hibridazio prozesuak: trikitixaren kasuaren azterketak https://addi.ehu.es/bitstream/handle/10810/49726/TESIS_LASA_ZUZUARREGUI_GURUTZE.pdf?sequence=1n, eta lana ingelesez, obra kolektibo batean, Gender in music production, https://www.routledge.com/Gender-in-Music-Production/Hepworth-Sawyer-Hodgson-King-Marrington/p/book/9781138613362 helbideetan.

Emilio Xabier DUEÑAS

Soinuberri HMB-ren zuzendaria